قهوه یکی از محبوب ترین نوشیدنی ها در جهان و یک کالای مهم است. نوشیدنی مورد علاقه سراسر جهان از درخت بزرگ آفریقایی بدست می آید. حدود هشتاد گونه مختلف درخت قهوه وجود دارد، اما تنها از دو گونه ي عربیکا و روبوستا،تقریباً 99٪ قهوه جهان بدست مي آيد. در اين محتوا به معرفي درخت قهوه و معرفي انواع دانه هاي آن پرداخته شده است.
درخت قهوه
درخت قهوه (Coffea) درختچه‌ای برگدار متعلق به خانواده Rubiaceae است كه بومی شرق آفریقا، به طور دقیق‌تر اتیوپی مي باشد. زیستگاه ایده‌آل اين درخت مناطق بین استوایی سرطان و برج جدی یعنی در مناطق گرمسیری آسیا، آفریقا و آمریکا است. این مناطق دارای خاکهای غنی از هوموس، نیتروژن و پتاسیم هستند و دمای بین 17 تا 30 درجه سانتيگراد و بارندگی سالانه بین 1200 تا 2000 میلی لیتردارند.
شاخ و برگ درخت قهوه به رنگ سبز تیره روشن، با لبه کمی موج‌دار و سطح گوشتی و براق است. ارتفاع این گیاه در زیستگاه طبیعی خودش به 12 متر می رسد، در حالی که در مزارع این درختچه ها ماهرانه هرس می شوند و ارتفاع آنها از سه متر تجاوز نمی کند. چون كه هر چه درخت بلندتر باشد، برداشت دانه ها بسیار دشوارتر است.
درخت قهوه چندین بار در سال، پس از هر بارندگی گل می دهد. گلهای کوچک سفید در عرض چند روز جای خودشان را به میوه هایی می دهند که شبیه گیلاس هستند. ميوه ها بسته به درجه رسيده بودن آنها رنگی بین سبز و قرمز پیدا می کنند. تبدیل گل به میوه حدود 9 ماه طول می کشد. بنابراین یافتن میوه در یک گیاه در مراحل مختلف رشد گياه، بسته به بارندگی بسیار رایج است. چهار سال پس از کاشت درخت قهوه، گياه شروع به ميوه دهي مي نمايد. طول عمر اين درخت بین 15 تا 20 سال است که در طی اين مدت، سالانه 700 تا 800 گرم قهوه سبز تولید مي كند.
شرایط آب و هوایی و کیفیت خاک در رشد مناسب درخت قهوه اهمیت اساسی دارد. بهترین شرایط رشد در عرضهای جغرافیایی در مناطق استوایی با آب و هوای گرم و مرطوب، تناوب باران فراوان و فصول خشک و دمای بین 15 تا 30 درجه سانتیگراد مي باشد.
معرفي انواع دانه هاي قهوه
نوع عربيكا
عربیکا محبوب ترین نوع قهوه است كه بیش از 60 درصد تولید جهانی را تشکیل می دهد و از دانه های گیاهی به نام « عربیکا» به دست می آید.كافئين آن 8/0 الي 1.5درصد است.تولیدکنندگان اصلی عربیکا، برزیل و کلمبیا مي باشد. این دانه بومی مناطق مرتفع جنوب غربی اتیوپی است، در قرن هفتم ميلادي وارد كشور عربستان شده و در آنجا کشت می‌شود، به همین دلیل به نام عربيكا معروف شده است و از آنجا اين نوع قهوه در سراسر جهان پخش شد.
عربیکا معطر، خوشمزه و حاوی کافئین کم است. طعم آن ملایم و کمی شیرین با نت‌هایی از شکلات، آجیل و کارامل را دارد. قهوه سرد طعم شیرین عربیکا را بیشتر نشان می دهد. منطقه و ترکیب خاکی که عربيكا در آن رشد می کند، بر طعم آن تأثیر می گذارد. بیشتر دانه های قهوه که از سوپرمارکت برای استفاده خانگی خريداري مي كنيد، از گونه عربیکا هستند.
روبوستا
روبوستا پس از عربیکا دومین قهوه محبوب در جهان است و حدود 25 درصد از بازار جهانی را به خودش اختصاص داده است.روبوستا بومی آفریقای مرکزی، به ویژه کنگو است و كافئين آن 7/1 الي 5/3درصد مي باشد.تولیدکنندگان اصلی روبوستا، كشورهاي اندونزی، غرب آفریقا، برزیل و ویتنام است.
در مقایسه با عربیکا، روبوستا از کیفیت پایین تری برخوردار است و در ارتفاعات بین 200 تا 800 متر قابل کشت مي باشد. به دلیل مقاومت بیشتر در برابر تغییرات دما، سازگاری و مقاومت بیشتر در برابر آفات و بیماری ها، رشد درختان روبوستا بسیار آسان تر است و عملکرد بالاتری دارند.
این گونه دارای درصد کافئین بسیار بالایی است و طعم نسبتاً قوی و تلخی نسبت به عربیکا دارد. طعم روبوستا ترش، چوبي، بادام زمینی و شکلاتي است. در واقع روبوستا دو برابر عربیکا کافئین دارد و کمتر روغنی است. طعم بسیار قوی تری دارد، اما معمولاً کمتر معطر است و عمدتاً در مخلوط هایی با خاصیت قوی تر به عنوان مثال در مخلوط های اسپرسو استفاده می‌شود. البته طیف گسترده ای از گریدهای روبوستا در بازار وجود دارد و انواع کمتر مرغوب آن بلافاصله قابل تشخیص هستند. آنها بوی نامطبوع و حتی مزه لاستیکی دارند.
اکسلسا
این نوع قهوه اغلب با لیبریکا اشتباه گرفته می شود. اکسلسا، 5 درصد از تولید جهانی قهوه را تشکیل می دهد. اکسلسا، از نظر اندازه کوچکتر از لیبریکا است و روی درختان تنومند بزرگ در ارتفاع متوسط رشد می کند. درختان Excelsa در برابر خشکسالی و حملات آفات بسیار مقاومهستند.تولید کنندگان اصلی اکسلسا، مالزی و فیلیپین هستند.
اکسلسا دارای طعمی ترش، میوه ای و شديد است و قسمت میانی و پشت کام را تحریک می کند. ویژگی های قوی آن باعث شده اين نوع قهوه برای افراد کمی مناسب باشد. كافئين آن 7/1 الي 5/3درصد است.
لیبریکا
تولید لیبریکا تقریباً 3 درصد از بازار جهانی قهوه را تشکیل می دهد. لیبریکا، بومی غرب و مرکز آفریقا است. این گونه در حال حاضر در آفریقا، آمریکای جنوبی و آسیای جنوب شرقی کشت می شود. تولید کنندگان اصلي لیبریکا، كشورهاي مالزی و فیلیپین هستند.
در حال حاضر لیبریکا یک محصول مهم در فیلیپین است زیرا در محیط های جنگلی بهترین رشد را دارد. این گونه داراي دانه های بزرگ بادامي شکل با انحنای مشخص در یک طرف است که روی درختان بلند رشد می کنند.
گلهای این گیاه نیز مورد استفاده قرار می گیرند. پس از خشک شدن گلها، به ویژه توسط بازار ژاپن برای طعم دادن به دمنوش هایی با عطر شدید خريداري مي شوند. گلهای این گیاه همچنين براي برجسته كردن 5 تا 10 درصد عطرها نيز كاربرد دارند.
طعم لیبریکا با عربیکا و روبوستا کاملا متفاوت است. لیبریکا با طعم دودی مشخص، شکلاتي تلخ و همچنین طعم گلی و میوه ای متمایزش برای هر کامی مناسب نیست.
قهوه Zibetto يا کوپی لواک(Kopi Luwak)
Zibetto به دلیل کمبود عرضه در مقایسه با تقاضای زیاد، تفاوت طعم و روش تولید، گرانترین قهوه در جهان است. این قهوه خاص از دانه های دفع شده توسط پستاندار اندونزیایی به نام سیوت بدست می آيد. سيوت حیوان کوچکی است که دانه های قهوه را که به زمین می افتند را می خورد، قسمت بیرونی آن را هضم می کند و دانه ها را به طور کامل دفع می نمايد. دلیل لذیذ بودن و طعم بسیار خاص کوپی لواکبه اين خاطر است که سیوت از میوه های شیرین و رسیده تغذیه می کند، لذا دانه ها داراي طعم کمی تلخ و واقعا شکلاتی هستند.